Βεγγέρα είναι η βραδινή συγκέντρωση σε σπίτι συγγενή ή φίλου που διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ ή μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.
Ο αυθορμητισμός που υπήρχε τα παλιά τα χρόνια έφερνε ωραίες μαζώξεις σε σπίτια που κατέληγαν πολλές φορές σε γλέντι. Μετά την δύση του ηλίου όλοι σταματούσαν τις δουλειές τους και υπήρχε λίγος χρόνος χαλάρωσης πριν τον βραδινό ύπνο. Αρκούσε κάποιος να δει φως αναμμένο στον γείτονα ή να δει κάποιον στην αυλή του ώστε να αποφασίσει να πάει για βεγγέρα.
Ο οικοδεσπότης έβγαζε ότι είχε. Συνήθως χειροποίητα προϊόντα όπως πετιμέζι, γλυκά, ξερά σύκα, μεζέδες (ομελέτα, τυριά, λουκάνικο) συνοδευμένα πάντα με τοπική ρακή ή κρασί.
Στις μέρες μας δεν υπάρχει τόσο αυτός ο αυθορμητισμός. Πλέον, ως επί το πλείστο, οι συγκεντρώσεις σε σπίτια γίνονται κατόπιν συνεννόησης. Στο χωριό Βωλάξ βέβαια ακόμη συμβαίνουν βεγγέρες. Τα αναμμένα φώτα στην αυλή σηματοδοτούν ότι ο σπιτονοικοκύρης δέχεται κόσμο στο σπιτικό του.
Η βεγγέρα είναι γνωστή σε αρκετούς τόπους. Στο γειτονικό μας νησί την Άνδρο έχουν καταχωρήσει στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά το 2022 την «Ανδριώτικη Βεγγέρα».
Περισσότερα στη σελίδα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς:
Σύμφωνα με την παράδοση, το βράδυ της παραμονής της 1ης Μαΐου (όταν όλοι έχουν πάει για ύπνο), τα νεαρά αγόρια κάθε οικισμού «κλέβουν» γλάστρες από τις αυλές των σπιτιών για να στολίσουν την αυλή της εκκλησίας ή την αυλή της αγαπημένης τους!
Το πρωί της πρωτομαγιάς οι ιδιοκτήτες των λουλουδιών αναζητούσαν τις γλάστρες τους στη πολύχρωμα πλέον στολισμένη αυλή της εκκλησίας ή σε γειτονικές αυλές με νεαρά ελεύθερα κορίτσια.
Άλλο έθιμο θέλει τους ερωτευμένους να φτιάχνουν από την παραμονή το μαγιάτικο στεφάνι ώστε να το κρεμάσουν το βράδυ της παραμονής στην πόρτα της αγαπημένης τους. Οι τεμπέληδες υποψήφιοι γαμπροί, που βαριόντουσαν να φτιάξουν δικό τους στεφάνι, έκλεβαν τα έτοιμα που έβρισκαν κρεμασμένα σε σπίτια και τα έδιναν στις δικές τους αγαπημένες.
Υπήρχαν και πολλοί σκανταλιάρηδες, κάποιοι άλλαζαν τα όμορφα στεφάνια των ερωτευμένων με ξερά χόρτα ή διάφορα άλλα, κάποιοι άλλοι μετακινούσαν γλάστρες, σαμάρια από γαϊδάρους ή άλλα αντικείμενα.
Στις μέρες μας έχουν απομείνει κυρίως οι σκανταλιάρηδες. Οι ιδιοκτήτες των γλαστρών ή άλλων αντικειμένων, το πρωί της πρωτομαγιάς πρέπει να ψάξουν όλο το χωριό ή και διπλανά χωριά με την ελπίδα ότι θα βρεθεί η… προίκα τους!
Ο εορτασμός της πρωτομαγιάς έχει ρίζες από την αρχαιότητα, σηματοδοτεί τη «νίκη» του καλοκαιριού έναντι του χειμώνα. Πλήθος εκδηλώσεων λάμβαναν χώρα για να γιορτάσουν την άνοιξη και τη φύση. Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα που υπάρχει στις μέρες μας είναι το μαγιάτικο στεφάνι.
Το μαγιάτικο στεφάνι παραδοσιακά γίνεται από λουλούδια μαζεμένα από αγρούς για να υπάρχει αλληλεπίδραση του ανθρώπου με την φύση (κάτι που στις μέρες μας φθίνει λόγω του τρόπου ζωής των σύγχρονων πόλεων). Το μαγιάτικο στεφάνι στολίζει τις πόρτες των σπιτιών μέχρι την παραμονή του Αϊ – Γιάννη (τέλος Ιουνίου), όπου εκείνο το βράδυ καίνε το στεφάνι.
Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά.
Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο, με εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.
Στα έθιμα χιλιετιών ανήκει και το έθιμο του Άγιου Ιωάννη του Φωταρά. Παραμονή της εορτής της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (Πρόδρομος) ανάβουν φωτιές και καίνε τα μαγιάτικα στεφάνια μαζί με ξύλα και ξερά κούτσουρα. Παραδοσιακά μόλις άρχιζε να σουρουπώνει τα αγόρια άναβαν τρεις φωτιές στην σειρά, τις οποίες έπρεπε να πηδήξουν όλοι τρεις φορές για να έχουν καλή υγεία.
Παλαιότερα μαζί με τα στεφάνια έκαιγαν και την παλιά ρίγανη και σηματοδοτούσε την αρχή της εποχής για την συλλογή φρέσκιας ρίγανης.
Στην Τήνο κάθε χρόνο στις 23 Ιουνίου ο Εξωραϊστικός Φιλανθρωπικός και Μορφωτικός Σύλλογος “Η Μυρσίνη” πραγματοποιεί την αναβίωση του εθίμου, του Αγίου Ιωάννη του Φωταρά, στην πλατεία του χωριού του με μουσική, φαγητό και ποτό.
Παραμονή των Χριστουγέννων και όλη η οικογένεια μαζεύεται σε ένα σπίτι για να απολαύσει ένα γεύμα ακολουθώντας το καθολικό έθιμο «Καλή Βραδιά». Εκείνη την ημέρα κρέας δεν τρώνε, το γεύμα αποτελείται από ζεστή και μοσχομυριστή ψαρόσουπα και μετά παραδοσιακά γλυκά. Τρώνε όλοι αυστηρά νωρίς ώστε να μπορούν να κοινωνήσουν τα μεσάνυχτα στη Χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία.
Μετά το γεύμα τα μεγάλα παιδιά έβγαιναν να πούνε τα κάλαντα. Ενώ οι πιο μεγάλοι έμεναν σπίτι και συζητούσαν ή έπαιζαν χαρτιά μέχρι να έρθει η ώρα της Θείας Λειτουργίας.
Μόλις ηχούσε η καμπάνα μικροί και μεγάλοι μαζευόντουσαν στην εκκλησία για τον εορτασμό των Χριστουγέννων. Εκεί ξεκινούσε το έθιμο Verbum Caro, οι χριστιανοί με περίσσεια χαράς έψελναν λατινικούς ύμνους ενώ γινόταν αναπαράσταση της γέννησης του Χριστού. Μετά την Θεία Λειτουργία, οι οικογένειες γυρνούσαν στο σπίτι και έτρωγαν Τηνιακό λουκάνικο για να «σπάσουν» τη νηστεία και να ολοκληρωθεί το έθιμο Verbum Caro.
Η ανάγκη των Χριστιανών να συναθροίζονται σε έθιμα και εκδηλώσεις πυροδότησε την δημιουργία ενοριακών αιθουσών. Έτσι, αυτά τα έθιμα από μικρές οικογενειακές μαζώξεις σε σπίτια μετατράπηκαν σε ευρύτερες συναθροίσεις όλων των χωριανών και του εφημέριου. Με τα χρόνια ο ρυθμός της ζωής δυσκολεύει τέτοιες συναθροίσεις και κάποια έθιμα χάνονται.
Τα έθιμα «Καλή βραδιά» και Verbum Caro παραμένουν σε πολλά καθολικά σπίτια (στην ενδοχώρα αλλά και στη χώρα της Τήνου).
Στην Μυρσίνη οι άνδρες περνούν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα κάλαντα με συνοδεία ορχήστρας παραμονή πρωτοχρονιάς (αντί παραμονή της Άγιας Νύχτας όπως γινόταν παλαιότερα).
Στο Βωλάξ, στο Αγάπη, στην Αετοφωλιά, και ίσως και σε άλλα χωριά, συναθροίζονται όλοι οι χωριανοί μετά την λειτουργία και τρώνε το παραδοσιακό λουκάνικο γιορτάζοντας το Verbum Caro.
Η φράση Verbum Caro προέρχεται από τα λατινικά «Verbum Caro Factum Est» που σημαίνει «ο λόγος έγινε σάρκα», την βρίσκουμε στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο 1:14.
14 Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre plenum gratiae et veritatis.
(σε ελεύθερη μετάφραση: Ο λόγος του Θεού απέκτησε σάρκα και έγινε άνθρωπος και κατοίκησε ανάμεσα μας, και είδαμε την θεϊκή του δόξα, την δόξα του μοναχογιού από τον πατέρα, γεμάτος χάρη θεϊκή και αλήθεια.)
*Τα έθιμα έχουν βενετσιάνικες ρίζες από την περίοδο της Βενετοκρατίας.
** Απολαύστε από την χορωδία Taverner ένα παλιό λατινικό χριστουγεννιάτικο άσμα το «Verbum Caro Factum Est» που δοξάζει την Παναγία και την ενσάρκωση του Ιησού στην πιο κρύα εποχή του χρόνου:
*** Στη κεντρική Ευρώπη κάτι παρόμοιο με την Καλή Βραδιά είναι το δικό τους “joyful fast” (χαρούμενη νηστεία), οι χριστιανοί, παρότι είχαν νηστεία (με συγκεκριμένη ποσότητα φαγητού) για αρκετές ημέρες, τη παραμονή Χριστουγέννων μπορούσαν να φάνε διπλάσια ποσότητα φαγητού. Αυτό πυροδοτούσε το συναίσθημα χαράς το οποίο ήταν απαραίτητο εκείνο το βράδυ για τον εορτασμό της γέννησης του Χριστού.
**** Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης οι καθολικές οικογένειες έχουν (ή είχαν!) σαν έθιμο να γευματίζουν με κρέας μετά την Χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία.
